Мені өткенде таңқалдырғаны – либералды идеялар Facebook-тің қазақ тілді сегментінде мүлдем өзге реакция тудырды. Ендігі кезде «теңдік» жайлы ойымды жеткізгім келіп отыр.

Көпшілік бұны «НӘТИЖЕЛЕР ТЕҢДІГІ» деп түсінеді, яғни табыс пен мүлік теңдігі. Барлықтарыңыз «әлем халқының 1% әлем меншігінің 50%-на ие» деген диаграммаларды көрген шығарсыз. Тіпті күнделікті өмірде де жол бойында ескі Ладалар арасанды Майбахтың тұрғаны, немесе «хрущевкалардың» артындағы «элит» классты үйлердің салынып жатқаны.

Теңсіздік, әрине, бар және бұл – жаһандық мәселе. Бұл – өркениетіміздің барлық артықшылықтары үшін баршамыздың «төлеміміз» – ұшақ, пойыз, телефон, интернет, жақсы тамақтану және т.б. Бұдан 100-200 жыл бұрын ғана адамзат қанша кедей болғанын ұмытып қалдық.

Әрине, ол бұрынғы Кеңес елдеріне қатысты емес. Бұл жерде байлық көзі – кәсіпкерлік талант емес, БЮРОКРАТИЯ және оған ЖАҚЫН КӘСІПКЕРЛЕР. Ақша ауадан шығып қана қоймайды – ол батыс корпорациялары мұнай өндірісінде тиімді құрған кірістерден ҚАЙТА БӨЛІНЕДІ.

Мәселе түсінікті, бірақ шешімі анық па? Осы уақытқа дейін мен бір ғана тұжырым естідім – ЖИНА ДА БӨЛ. Жоғары салықтарды қой да әлеуметтік шығындарды бөл – көпбалалы жанұяларға, кедейлерге, тұрғын үй кезегінде тұрғандарға, несие алып жатқандарға.

«Қазақстандық отбасылар» деген жақсы есеп бар. Қажетті табыс деңгейі АҒЫМДАҒЫ КІРІСКЕ байланысты болатындығы анықталды. Яғни, сіз тым аз жалақы алсаңыз, онда 50 мың теңгені армандайсыз, жалақы орташа болса, онда арманыңыз 100-150 мың. Бірақ көп ақша тапсаңыз, қалаған табысыңыз ШЕКСІЗ.

Осында да дәл солай. Теңдік үшін күресте «садақаға» КЕЛІСУГЕ БОЛМАЙДЫ. «Кезектің» алдындағылар әрқашан барын алады, сіз қалғанына қанағаттанасыз. Әркімге кезекті бұзып, алдына тұрып алу керек.

Сондықтан дамыған елдердегі «теңдік» басынан бастап басқаша түсінілді. Максимилиан Робеспьер 1790 жылы француз революциясының болашақ ұранын «Бостандық, теңдік, бауырластық» (Liberté, Égalité, Fraternité) жарияғанда, «теңдікдің» басқа түрін ұсынған. Қысқасы, «барлығы ЗАҢ АЛДЫНДА тең».

«Барлық азаматтар заң алдында тең, сондықтан олардың лауазымдарға, мемлекеттік қызметтер мен кәсіптерге, тек қабілеттері мен ізгіліктеріне байланысты, бірдей қол жетімділіктері бар».

Бұл «нәтижелер теңдігі» емес, «МҮМКІНДІКТЕР ТЕҢДІГІ». Онысы – әр азамат кез келген кәсіппен айналыса алады және көп ақша таба алады. Мемлекет тарапынан жәрдемақы түріндегі «садақа» емес, шынымен көп қаражат. Біреуге туыс болғандықтан немесе пара бергендіктен емес.

«Жаңа ақсуйектермен» табыс үшін емес, ТАБЫС КӨЗДЕРІ үшін таласу керек. Ол – таза НАРЫҚТЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК пен МЕРИТОКРАТИЯ. Бастапқысы – қоғамдағы шығу тегі мен дәрежесіне қарамастан, заң бәріне бірдей.

Мүмкіндіктерді сәйкестендіру үшін, дегенмен, БІЛІМ БЕРУ саласы да маңызды. Шығу тегіне қарамастан, әрбір сәби мектепке дейінгі және мектептегі сапалы білім алуы керек. Жоғарғы оқу орны, болашақ жұмысы – өзіне байланысты.

Міне мұны қоғам мемлекеттен талап етуі керек, әлеуметтік «садақаны» емес.

Міне мұны мемлекет қоғамға беруі керек, алып жобалар мен аталық қамқорлықты емес.