Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік (қысқаша МЖӘ) нені білдіреді? МЖӘ - бұл қоғамдық игіліктер мен қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру үшін ресурстарды біріктіру жолымен мемлекеттік орган мен жеке сектор арасындағы өзара тиімді ынтымақтастықтың нысаны. 2020 жылғы тамыздың басындағы жағдай бойынша Қазақстанда 1350 МЖӘ жобасы тіркелген (оның ішінде жасалған шарттар – 813; конкурс сатысында – 283 және бұзылған шарттар – 27), ал тартылған және жоспарланған инвестициялардың жалпы көлемі шамамен 1,1 трлн теңгені құрайды. Осы себепті МЖӘ-нің әрекет ету тетігін зерделеу және проблемалық мәселелерді түсіну өзекті болып келеді. Бұл мақалада олардың кейбіреулері қарастырылады.

Біріншіден, Қазақстанда МЖӘ бюджетке жүктемені тиісті деңгейде төмендетпейді. Ұлттық экономика министрлігі МЖӘ жобаларын 3 санатқа бөледі (I санат – жеке әріптестің инвестициялары мен операциялық шығындарын бюджеттен толық өтеу; II санат – бюджет есебінен инвестицияларды ішінара өтеу; III санат – бюджет есебінен өтеусіз). Яғни, бюджетке түсетін жүктемені төмендетудің тиімді тетігі үшін жобалардың 3-санатына басымдық берілуі тиіс. Бұл ретте жасалған шарттардың жалпы санынан осы санаттағы жобалардың үлесі тек 26% құрайды*. Бұл МЖӘ жобаларының көп бөлігі бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылып жатқанын білдіреді, бұл бюджетке түсетін жүктемені айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік бермейді. Уақыт өте келе фокус «саннан» «сапаға» ауыса бастағанына қарамастан, МЖӘ жобаларының көп бөлігі әлі де бюджеттен қаржыландырылады.

Екіншіден, МЖӘ-ні реттейтін нормативтік-құқықтық базаны түсінуде және түсіндіруде проблемалар бар. Бұл кейбір жобалардың бірнеше ай бойы конкурс/жоспарлау кезеңінде болуының және шарт жасасу кезеңіне жете алмауының себептерінің бірі болып табылады. Айта кету керек, қолайлы нормативтік-құқықтық базаның болуы дамушы елдерде МЖӘ-ге жеке инвестицияларды тартудың маңызды 5 факторының бірі болып саналады.

Үшіншіден, қазіргі уақытта Қазақстанда салаларды МЖӘ жобаларымен қамту айтарлықтай тар, ал «табысты» жобалардың тәжірибесі жеткіліксіз дәрежеде басқа салаларға таратылады. Мысалы, 3 саладағы МЖӘ жобалары барлық іске асырылатын жобалар санының шамамен 75% - ын алады. Бір ғана білім беру саласы барлық жобалардың 55% - ын құрайды, бұл ретте жоспарланған жобалардың ішінде ол 52% - да жетекші үлесті алады. Бір жағынан, бұл кейбір салалардың жетістігін, екінші жағынан МЖӘ жобаларын басқа салаларда іске асырудың сәтті кейстерін зерттеу әлеуетін көрсетеді.
* 2019 жылғы шілде айының соңындағы жағдай бойынша
** 2020 жылғы тамыз айының басындағы жағдай бойынша

Дереккөздер:
 1. ҚР ҰЭМ
2. Қазақстандық МЖӘ орталығы
3. Factors Attracting Private Sector Investments in Public–Private Partnerships in Developing Countries: A Survey of International Experts. 2017. DOI: 10.1108/JFMPC-06-2016-0026